Masaccio'nun Kutsal Üçlü Tablosu ve Batı Sanat ve Felsefesinde Güzellik

 

Güzel nedir sorusu ile başlayan güzelliğin evrensel bir ölçütü var mıdır, somut bir olgu mudur, bir şeyin yansıması mıdır sorularıyla Antik Çağlardan bu yana üzerine düşünülüp tartışılan, birçok filozofun da üzerinde durduğu ve çeşitli görüşlerin geliştirildiği bir araştırma, sorgulama alanı olmuştur.

 Türk Dil Kurumu tarafından “Göze ve kulağa hoş gelen, hayranlık uyandıran, çirkin karşıtı.” Olarak tanımlana güzel ve “Estetik zevk, coşku, hoşlanma duygusu uyandıran nitelik, hüsün.” Olarak tanımlanan güzellik kavramı tarih boyunca farklı kültüre, dine, ekonomik yapıya ve etnik gruba sahip olan çevrelerce farklı şekilde yorumlanmıştır. “Çünkü başta sanat ve anlayışı, kültürlere, çağlara, dünya görüşlerine sanatçının kimliğine göre farklılık gösterir.” Kimi filozof güzelliğin kaynağını sayılara dayandırarak her şeyin başlangıcının sayılar olduğunu söyleyerek matematik ve güzellik arasında bir ilişkinin kuvvetli bir bağın var olduğunu ifade etmiştir. Bundan hareketle güzelliği oran ve simetriye dayandırılmıştır. Buna karşılık güzelliği zıtlıkların uyumunda arayan ve evrende bu uyumdan kaynaklanan güzelliğin olduğu düşüncesini ortaya atan filozoflar da vardır.

Hiçbir sanat yapıtını ister edebiyat sahasında olsun ister resim sahasında dönemin koşullarından bağımsız değerlendirmek, sosyal siyasal ve ekonomik koşulların ortaya çıkan sanat yapıtına hiçbir etkisinin olmadığını söylemek yanlış olacaktır. Bu bağlamda incelediğimizde güzel ve güzellik kavramı tarihi gelişmelerle paralel olacak şekilde her bir coğrafyada farklı şekilde ele alınmış, güzellik anlayışları o yerin kültürünü de bünyesinde barındıracak şekilde oluşmuştur.

Antik Dönem’e baktığımızda karşımıza Pythagoras çıkar. Pythagoras güzellikten felsefi anlamdan bahseden ilk filozoftur. Ona göre en güzel şey “harmonia” yani uyumdur. Bu dönemde Altın Oranla yapılan eserlere daha çok önem verilmektedir. Altın Oran uyum açısından en yetkin oranı verdiği düşünülen, matematikteki Fibonacci dizisiyle yakından ilişkili olan bir oran bağlantısıdır. Yunan heykelleri, Yunan mimarisi de temel olarak bu simetriye dayalı anlayışı temele almıştır. Parthenon Tapınağı ve Da Vinci’nin Salvator Mundi, Mona Lisa ve Son Akşam Yemeği tabloları sonraki dönemlerde yapılan, Altın Oran esasına dayanan eserlerdendir.

Antik Döneminde Platon ve Aristoteles Batı sanat ve felsefesinin zeminini oluşturan iki önemli düşünür olarak karşımıza çıkar. Platon, güzeli yalnızca biçimden ibaret görmüyor, güzelin iyi olanla da ilişkili olduğunu söylüyor. Ona göre güzel olan şey iyi ve yararlı olduğu için de güzeldir. Ve güzel, mutlak ve öz olarak Tanrı katında bulunmaktadır. Aristoteles ise mutlak güzellik kavramını reddederek iyi ve güzel arasında bir ayrım olduğunu ifade eder. Platon’a göre güzel başka bir şey değilken Aristoteles güzeli aynı zamanda düzen ve büyüklüğe dayandırmaktadır. Orta Çağ’da güzellik Tanrının niteliklerinden biriydi, güzellik ile ilgi çalışmalar daha çok teolojinin bir kolu olarak değerlendirilmekteydi. Rönesans’ a gelindiğinde Antikite’yle yani Eski Yunan ve Roma sanatıyla, bilimiyle, felsefesiyle yeniden bir bağ kurulmaya, o dönemin eserlerini yeniden keşfetmeye yönelik bir anlayış ortaya çıktı.

Masaccio "Kutsal Üçlü" Tablosu

 Sakar Tom anlamındaki Masaccio labakıyla tanınan sanatçı ilk Rönesans ustası olarak kabul edilmiştir. Giotto, Masaloni ve Donatello’dan etkilenen Masaccio gerçekçi insan figürleri yaratmıştır.

Floransa’da Santa Morio Novallo Kilisesi’nin duvarında yer alan Kutsal Üçlü (Holy Trinity) freski bilimsel olarak tek noktasal lineer perspketifle yapılan yani matematiksel kurallara dayanılarak yapılan ilk eser olma özelliği taşımaktadır. İsa’nın çarmıha gerilmesi anı resmedilir.

Freskin ortasında Kutsa Üçlü ’nün betimlenmesi yer alır: Tanrı, kutsal ruhu temsil eden beyaz güvercin ve çarmıha gerilmiş olan İsa. Üçgenin tepe noktasında Tanrı, İsa’nın sağında Meryem, solunda Aziz Yahya ve resmin sol ve sağ alt köşesinde olaya şahit olan iki bağışçı yer almaktadır. Bu iki bağışçı basamakla beraber asıl mekânın dışında tutulmaktadır.

Resmin aşağısında bir lahit bulunur. Lahit ölülerin muhafaza edildiği sandık şekline benzeyen, özellikle Antik Çağ’da kullanılan bir çeşit mezardır. Mezarda iskeleti bulunanın Âdem olduğu yönünde öne sürülmüş birtakım düşünceler vardır. Eski Floransa diline ait bir yazı vardır. “Ben şu anda neysem sen de öyle olacaksın. Sen şu an nasılsan ben de bir zamanlar öyleydim.” Bu yazı Memento Mori yani insanın fani olduğunun bir hatırlatıcısıdır.

Antikite’ye yeniden dönüşün yaşandığı bu dönemde Antik Yunan ve Roma heykellerine dayanan örnekler sayesinde gerekçi insan figürleri yaratmıştır Mosaccio. İsa’nın vücudunun ağırlığı, üzerindeki kumaş parçası gerçekçi şekilde betimlenmiştir, figürlerin vücutları birer heykel gibi üç boyutlu yapılmıştır. Aynı zamanda Antik Yunan ve Roma’nın mimari kaynaklarından da yararlanıldığını resimdeki tavan yapısında ve sütun başlıklarında görmekteyiz.

 

Bu resmi güzel yapan nedir sorusunu sorduğumuzda öncelikli olarak vereceğimiz cevap resimde anlatılanın, gösterilmek istenenin belli bir simetri ve oran doğrultusunda betimlenmiş olmasıdır. Resmi incelediğimizde kusursuz bir perspektifin mekânsal derinlik yarattığını görürüz. Kullanmış olduğu çizgisel perspektif üç boyutlu mekân yanılsamasında oldukça etkili olmuştur. “Perspektifin resimde kullanılmasıyla yeni bir boyut kazanan mekânın gerçeklik algısı figürün içinde bulunduğu mekâna izleyiciyi de dâhil etmektedir.” (Akın, 2018)

Birincil renklerden mavi ve kırmızı tonlarla sıcak-soğuk renk ilişkisini ortaya çıkaracak bir renk uyumu tercih edilmiştir. Resimde hareketli hareketsiz nesnelerin uyum içeresinde betimlenmesi Batı sanat ve felsefesinde bir resmi güzel yapan bir diğer unsurun sağlandığını göstermektedir.

 

KAYNAKÇA:

H. Ö. Özden , "HELLENİZM ÖNCESİ YUNAN FELSEFESİNDE GÜZELLİK ANLAYIŞLARI / Beauty Ideas in Greek Philosophy Before Hellenism", Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. 0, sayı. 17, ss. , Haz. 2002

Akın, Müjde. Resimde Mekan ve Geometri İlişkisi. Yüksek Lisan Tezi, Mersin Üniversitesi, 2018.

Sanat ve Estetik ders notları, (Hazırlayan: Sevinç Akkaya)

https://zorbatv.com/felsefe/guzellik-anlayisi

http://www.dusunuyorumdergisi.com/dogu-bati-estetigi

https://www.youtube.com/watch?v=QyuwsxHTI38

https://www.tarihlisanat.com/masaccio-kutsal-uclu-freski/

https://www.youtube.com/watch?v=b4kgbtNt_XA&t=313s